15 marca odbyła się ogólnopolska konferencja „Przemoc wobec osób starszych” zorganizowana przez Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich. Podczas wystąpień poruszono m.in. temat językowych form przemocy wobec seniorów.
Na spotkaniu licznie zgromadzili się przedstawiciele organizacji i instytucji senioralnych, by wysłuchać kilku bardzo istotnych wystąpień. Jako pierwszy zabrał głos Piotr Zakrzewski z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, który zdefiniował, czym jest przemoc i w swoich przykładach odwoływał się do ustawy o przeciwdziałaniu przemocy domowej. Umyślne działania lub zaniechania, wykorzystujące przewagę fizyczną, psychiczną lub ekonomiczną często spotykane są w opiece nad osobami zależnymi, a nie zawsze zdajemy sobie sprawę jak poważne mogą być jego konsekwencje.
Niewłaściwe podanie leków lub niepodanie w sytuacji zagrożenia życia może oznaczać usiłowanie zabójstwa, narażenie na utratę życia lub zdrowia. Pamiętać należy także, że dla osoby starszej ze względu na konstrukcję fizyczną i osłabienie organizmu, każdy upadek – nawet z pozycji stojącej – może oznaczać uszkodzenia stawów, a to wiąże się z wyłączeniem takiej osoby z ruchu przez wiele miesięcy, co oznacza ogólne osłabienie organizmu i w konsekwencji może doprowadzić do najgorszego z możliwych skutków
– podkreślał Piotr Zakrzewski. Zwrócił także uwagę na zachowania naruszające godność lub nietykalność cielesną innej osoby. Mowa tu o pomówieniach, czy kierowaniu do seniorów słów wulgarnych. Wszelkie czynności naruszające wolność, czyli pozbawianie wolności seniora, nakłanianie do określonych zachowań są także formą przemocy domowej. Piotr Zakrzewski podkreślił, że przemoc to nie tylko znęcanie się psychiczne lub fizyczne, ale również wykorzystywanie danych osobowych w celu wyrządzenia krzywdy majątkowej. To bardzo istotne, gdyż rozpoznanie, czym jest przemoc to klucz do innych działań i ochrony osób poszkodowanych.
Często niedostrzeganą formą agresji jest język przemocowy, który został podjęty przez kolejną prelegentkę. Danuta Parlak, Członkini Komisji Ekspertów ds. Osób Starszych przy BRPO zwróciła uwagę, że przemoc dokonuje się także poprzez sposób komunikacji. Psycholożka stwierdziła, że jest to przemoc psychiczna – najbardziej nieuchwytna i zdradliwa forma maltretowania. A według WHO co 6 osoba w wieku 60+ doświadcza różnych form przemocy i najczęściej jest to właśnie przemoc psychiczna w środowisku rodzinnym. Ma ona swoje odzwierciedleniu w języku.
Istnieje bardzo wiele różnych form, za pomocą których można dokonać przemocy wobec osoby starszej. Od ośmieszania, obmawiania, oczerniania poprzez wyzwiska obelgi i pogróżki. To, co się w sposób oczywisty wydaje jawną formą przemocy. Przemoc, która się dokonuje poprzez język rzadko występuje samodzielnie – ona bardzo często towarzyszy innym form przemocy – przemocy fizycznej, przemocy o charakterze ekonomicznym, także przemocy seksualnej. Ona może występować samodzielnie, ale może też być instrumentem towarzyszącym innym formom
– mówiła Danuta Parlak.
Bardzo istotną, ale nieoczywistą kwestią, jest zwrócenie uwagi na niewerbalny wymiar przemocy: ton i nasilenie głosu, krzyk, rozkaz oraz cały kontekst – ironia, drwina, kpina, a nawet szept podczas zastraszania. Przejawem języka przemocowego jest też ignorowanie osoby starszej: milczenie, brak odpowiedzi, celowe mówienie w taki sposób, aby senior nie zrozumiał oraz ignorowanie potrzeb komunikacyjnych seniorów.
- Przeczytaj także: Mówisz tak do seniora? Natychmiast przestań!
Danuta Parlak odniosła się też do języka protekcjonalnego wobec osób starszych, czyli dziadurzenia. Przypomina ono mowę kierowaną do dzieci, a więc uproszczony język i słownictwo, bez względu na to, czy rozpoznajemy deficyty poznawcze, czy senior jest osobą w pełni sprawną.
Zwracanie się do osób nieznanych na „ty”, „babciu”, „dziadku” lub po imieniu w instytucjach medycznych i opiekuńczych to dziadurzenie. Nadużywanie zdrobnień, przesadnie wyraźna artykulacja wynika z samego postrzegania osoby starszej jako osoby mniej sprawnej, a traktowanie jej jak dziecka jest jednym z przejawów przemocy psychicznej. To jest ageizm, uprzedzenie ze względu na wiek. I osoby starsze mówią w badaniach, że to zagraża ich poczuciu godności, szacunku, indywidualizacji społecznej
– dodała psycholożka. Warto o tym mówić, gdyż język przemocowy pozostawia trwałe ślady nie tylko w psychice, ale wpływa na funkcjonowanie społeczne i zdrowie. A obserwujemy, że problem przemocy językowej jest bagatelizowany. Wciąż jeszcze brak wystarczającej świadomości o negatywnym działaniu dziadurzenia.
„Jak zgłaszać przemoc – kto może pomóc?” – to tytuł kolejnej prezentacji Wandy Medne, naczelniczki wydziału Profilaktyki Społecznej Komendy Głównej Policji. Zwróciła ona uwagę na policyjne statystki dotyczące przemocy, ale również te o seniorach jako ofiarach przestępstw. Osoby starsze w dużym stopniu padają ich ofiarami – w 2023 roku było to prawie 14 tysięcy osób, czyli znacznie więcej niż w roku poprzednim. Natomiast skalę przemocy trudno dokładnie oszacować, gdyż wiele osób po prostu jej nie zgłasza.
Jeżeli jest ktoś bliski popełnia przestępstwo, to ja musze chcieć ścigania i ukarania sprawcy. Jeżeli osoba starsza jest okradana przez swojego wnuka, córkę lub syna z emerytury i ona ma złożyć doniesienie, to to jest rzeczywiści strasznie trudne, a z drugiej strony tylko złożenie pozwoli jej skorzystanie z pomocy
– stwierdziła Wanda Medne. Naczelniczka wydziału Profilaktyki Społecznej Komendy Głównej Policji dała też konkretne wskazówki, co robić, kiedy senior został pokrzywdzony. W promowaniu tej wiedzy pomagają społeczne akcje Policji, np. Kampania z TV Puls oraz Fundacją „Pod Dębem” pt. „Znam te numery”. Zwracają one uwagę na oszustwa wobec osób starszych i bezpieczeństwo w sieci.
Ostatnią prelegentką była Magdalena Rutkiewicz, prezeska Fundacji Projekt Starsi, która zaprezentowała dobre praktyki przeciwdziałania przemocy. Jedną z nich jest przygotowany przez fundację Formularz Oceny Ryzyka Przemocy Wobec Osób Starszych dla lekarzy. Wdrażanie tego formularza i zaangażowanie w temat reagowania na przemoc w ochronie zdrowie jest bardzo trudne, chociaż w innych krajach Europy Zachodniej to standard. To nie dotyczy tylko osób starszych, ale ogóle wszystkich grup wiekowych. Tylko 1% niebieskich kart jest zakładany przez ochronę zdrowia.
Lekarze i pielęgniarki to są ludzie, których obowiązkiem jest wszczynanie Niebieskiej Karty z ustawy. Badania pokazują, że lekarze POZ są często jedynymi osobami, z którymi seniorzy utrzymują regularny kontakt i darząc ich zaufaniem, są skłoni poruszać takie tematy. Oni wiedzą, co się dzieje, ale nie chcą wnikać. Powodów jest wiele – nie czują się kompetentni i nie chcą się tym zajmować, bo zajmują się zdrowiem. Procedura Niebieskiej Karty jest bardzo skomplikowana i czasochłonna. Lekarz nie potrafi takich rozmów przeprowadzić, one są ucinane
– powiedziała Magdalena Rutkiewicz.
W pomoc seniorom doświadczającym przemocy fundacja zaangażowała również księży, bo – jak stwierdziła prezeska fundacji – udzielanie wsparcia wymaga specjalistycznej wiedzy, tu nie wystarczy dobre serce. Księża także nie czują się przygotowani, by te rozmowy prowadzić, nie chcą brać na siebie tego tematu, a często osoby starsze się do nich zwracają. Stąd Projekt „Uważny pasterz”, który ma zapewnić nie tylko właściwe wsparcie, ale i również pokierowanie osoby poszkodowanej do odpowiedniej organizacji i instytucji pomocowej.
Po ciekawych prelekcjach była okazja na dyskusję, z czego przedstawiciele organizacji i instytucji senioralnych korzystali. Widać było, że temat ten żywo poruszył zebranych, którzy wielokrotnie odnosili się to codziennych przejawów dyskryminacji na poziomie komunikacji. Było to potwierdzenie, że wciąż jeszcze brakuje społecznej świadomości, że protekcjonalny język odbiera seniorom godność. Co gorsza pojawia się w debacie politycznej, gdzie pada słowo „dziadersi” w kontekście osób starszych. Należy więc mówić o tym jak najczęściej, by tego typu sytuacje nie miały miejsca.
Jeśli temat odpowiedniego języka w kontaktach z seniorami Cię interesuje, dołącz do szkolenia Skuteczna komunikacja z seniorem.
