Stowarzyszenie Forum 4 Czerwca podsumowało projekt „Twoje słowa. Moja godność”. To kolejny etap ścieżki edukacyjnej dotyczącej zjawiska protekcjonalnej komunikacji z osobami starszymi.
Stowarzyszenie Forum 4 Czerwca problemem protekcjonalnej komunikacji z osobami starszymi zajmuje się od 2019 roku. W 2020 roku rozpoczęliśmy pierwszy w Polsce, pilotażowy projekt edukacyjny dotyczący przeciwdziałania zjawisku dziadurzenia. Spotykaliśmy się z różnymi reakcjami, ale większość naszych rozmówców z młodszych pokoleń próbowała zjawisko dziadurzenia bagatelizować twierdząc, że to „wydumany problem” albo, że jest to jakiś nowy przejaw ideologicznie motywowanej „poprawności językowej”.
Rozpoczynając w 2022 roku projekt „Twoje słowa. Moja godność” wiedzieliśmy, że zjawisko jest powszechne i społecznie akceptowalne. Założyliśmy, że podstawą muszą być działania edukacyjne adresowane do osób w wieku 60+ i osób z nimi pracujących.
Postawiliśmy na działania międzypokoleniowe w ramach pracowni antydyskryminacyjnej. Zajęcia w ramach pracowni dla grup międzypokoleniowych prowadzone były na podstawie autorskich scenariuszy, opracowanych z uwzględnieniem doświadczenia zdobytego w projekcie pilotażowym. Przygotowaliśmy ścieżkę edukacyjną, uwzględniając możliwości poznawcze oraz doświadczenia osób uczestniczących, na którą składały się cztery warsztaty: „Twoje słowa. Moja godność”, „O słowach i godności”, „O rozmowie i bliskości”, „Prawna ochrona godności osób starszych”.
Celem warsztatów było uświadomienie osobom uczestniczącym, że język jakiego używa się w kontaktach z osobami starszymi ma często charakter dyskryminacyjny i protekcjonalny, chcieliśmy, by nabyły one umiejętność rozpoznawania zjawiska dziadurzenia oraz reagowania na protekcjonalny styl komunikacji – zarówno gdy sami doświadczają dziadurzenia, jak wtedy, gdy są świadkiem/obserwatorem takich zachowań.
W trakcie wieloetapowego omawiania dziadurzenia zaobserwowaliśmy powtarzającą się tendencję. Otóż na pierwszych warsztatach część osób w wieku 60+ zaprzeczała, aby kiedykolwiek doświadczyła tego typu komunikacji, część twierdziła, że była jedynie świadkiem takich zachowań, jednak odbierała to jako przejaw troski o inną osobę, a wiele osób milczało i spuszczało wzrok na podłogę. Osoby młodsze, pracujące z osobami starszymi, nie podejmowały tematu. Drugie spotkania warsztatowe otwierały osoby uczestniczące. Wystarczyło, by pierwsza osoba przyznała, że dziadurzenie dotyka ją osobiście lub inna dodała „jak ja dziadurzę w pracy”, by dać początek kolejnym opowieściom i przykładom. Takie otwarcie osób uczestniczących było możliwe dzięki temu, że sposób prowadzenia warsztatów sprawił, że w grupie warsztatowej czuły się one dobrze i bezpiecznie.
Najtrudniej jest przełamać opór przed reagowaniem na dziadurzenie. Obawa przed reakcją otoczenia, brak skryptu kulturowego, zakorzenione przekonanie, że „zwracanie uwagi” jest zachowaniem niekulturalnym, a reagując łamiemy normy kulturowe m.in. związane z wychowaniem, były najczęściej powtarzanymi przyczynami braku gotowości do reagowania. Osoby młodsze sygnalizowały, że problemem jest dla nich zareagować, gdy są świadkami takich zachowań ze strony osób o wyższej pozycji w hierarchii społecznej (np. ze strony swoich przełożonych).
Cykl kończyło spotkanie z prawniczką na temat prawnej ochrony godności w systemie prawa polskiego i międzynarodowego. Te spotkania charakteryzowała bardzo ożywiona dyskusja, której sprzyjała m.in. integracja grupy.
Zaproszenie do pracowni antydyskryminacyjnej skierowaliśmy do organizacji i instytucji, które działają na rzecz osób w wieku 60+. Odpowiedziało na nie prawie 200 podmiotów w 20 miejscowościach woj. łódzkiego i podlaskiego; na warsztatach reprezentowało je ponad 500 osób.
Międzypokoleniowa formuła sprawdziła się. Osoby uczestniczące wskazywały, że brakuje przestrzeni do rozmów na temat potrzeb i bolączek osób w wieku 60+ z młodszymi pokoleniami. Ważnym aspektem była też aktywizacja i integracja, która przejawiała się podczas pracy warsztatowej oraz planowaniem przyszłych, wspólnych działań.
Równolegle z działaniami pracowni antydyskryminacyjnej prowadzona była kampania społeczna. Osoby uczestniczące w warsztatach dystrybuowały przygotowane materiały informacyjne – plakaty, ulotki, poradniki.
Dodatkowym dorobkiem projektu jest raport „Zjawisko dziadurzenia z perspektywy osób starszych” – podsumowuje on przeprowadzone w ramach projektu szerokie i pogłębione badanie, w którym 250 osób w wieku 60+ odpowiedziało na ponad 20 pytań dotyczących dziadurzenia. Badanie pozwoliło poznać m.in. skalę zjawiska dziadurzenia, ocenę różnych przejawów dziadurzenia przez osoby starsze, ich odczucia, gdy doświadczają takich zachowań oraz to, czy reagują na nie (a jeśli nie – to dlaczego).
Podsumowanie działań odbyło się w Hajnówce i w Łodzi. Osoby reprezentujące organizacje i instytucje otrzymały w formie plakatu dla swoich miejsc aktywności społecznej i zawodowej status „Tu nie dziadurzymy”. Plakaty można zobaczyć w 400 miejscach w woj. łódzkim i podlaskim. To ważny krok na drodze do przeciwdziałania społecznemu przyzwoleniu na dziadurzenie.
Mamy jednak świadomość ogromu pracy, która przed nami. Dla grup, które uczestniczyły w kończącym się projekcie „Twoje słowa. Moja godność” rozpoczynamy nowe warsztaty edukacyjne.
Chcemy intensywnie działać w obszarze przeciwdziałania dziadurzeniu oraz pójść dalej – omówić język ageizmu i przekonać osoby uczestniczące do używania języka równościowego (inkluzywnego) wobec wszystkich osób zagrożonych dyskryminacją, która ma swój początek w sposobie komunikowania się. Jesteśmy przekonani, że prawo do godności i szacunku zaczyna się od sposobu, w jaki komunikujemy się z drugą osobą.
Przygotowanie i realizacja działań w ramach projektu „Twoje słowa. Moja godność” możliwa była dzięki sfinansowaniu przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy EOG i Funduszy Norweskich w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny.
Magdalena Małgorzata Skrzydlewska
