Jak aktywizacja poznawcza i twórcza wpływa na mózg? Jakie zmiany zachowania powoduje niepełnosprawność poznawcza? O tym rozmawiam z Weroniką Pliszką, autorką książki „Scenariusze zajęć dla seniorów z zaburzeniami neuropoznawczymi”.
W mediach seniorów pokazuje się często tendencyjnie – na bazarku lub przy szpitalnym łóżku. A co z aktywnością seniorów, zwłaszcza tych z chorobami otępiennymi? Jak ona wygląda na co dzień?
W przypadku seniorów żyjących z niepełnosprawnością poznawczą często zdarza się, że nie są oni w stanie samodzielnie zorganizować sobie aktywności. To od nas – ich bliskich, opiekunów czy terapeutów zajęciowych, zależy, w jaki sposób będą spędzać czas i jak będą się czuli w swoim otoczeniu.
Aktywizacja seniorów odbywa się na dwóch płaszczyznach. Pierwsza dotyczy seniorów mieszkających w domu, gdzie odpowiedzialność za jej organizację spoczywa na ich bliskich. Druga obejmuje terapię zajęciową prowadzoną w placówkach całodobowej lub dziennej opieki.
Gdy za aktywizację seniora odpowiada jego najbliższa rodzina, np. współmałżonkowie lub dzieci, duże znaczenie mają ich zasoby, zwłaszcza czasowe i emocjonalne. Często bliscy są po prostu zmęczeni ciągłą opieką i nie mają sił lub czasu na organizowanie dodatkowych zajęć. W takich przypadkach warto zaangażować seniora w codzienne prace domowe, których zaplanowanie nie wymaga tak dużej ilości czasu jak w przypadku typowych zajęć terapeutycznych.
Jeśli możliwe jest zakupienie pomocy terapeutycznych, np. puzzli lub układanek dostosowanych do możliwości osób z zaburzeniami poznawczymi, warto to zrobić. Ważne, aby proponowane przez nas aktywności sprawiały seniorowi przyjemność i angażowały go – i nie ma tu znaczenia czy wykonuje je poprawnie czy nie. Rodzina, która zazwyczaj dobrze zna seniora, może również zaproponować zajęcia nawiązujące do hobby, które miał w przeszłości – takich jak praca w ogrodzie czy robienie na drutach.
W placówkach całodobowej i dziennej opieki aktywizacja w formie terapii zajęciowej zazwyczaj odbywa się regularnie. Kluczową rolę odgrywa tu terapeuta zajęciowy, który odpowiada za angażowanie seniorów w różne formy zajęć i dba, aby sprawiały radość oraz dawały satysfakcję.
Szczególną uwagę należy poświęcić osobom z głębszymi deficytami poznawczymi, dostosowując aktywności indywidualnie do ich zachowanych umiejętności. Forma aktywizacji tych osób może znacznie różnić się od tej proponowanej reszcie grupy. Mogą to być bardzo proste czynności, takie jak zwijanie wełny, lub zajęcia angażujące niespokojne dłonie, np. z wykorzystaniem poduszki sensorycznej.
- Przeczytaj także: Można aktywizować z radością! Recenzja książki „Scenariusze zajęć dla seniorów z zaburzeniami neuropoznawczymi” Weroniki Pliszki
Szczególną uw
Jak aktywizacja poznawcza i twórcza wpływa na mózg? Co daje seniorom? Proszę podzielić się swoimi obserwacjami.
Kluczowe jest, by aktywności proponowane seniorom odpowiadały ich zainteresowaniom i możliwościom. Wtedy niosą one wiele korzyści nie tylko dla seniora, ale również dla jego otoczenia.
Podczas wykonywania przyjemnych czynności w mózgu seniora wydzielają się tzw. hormony szczęścia, takie jak dopamina czy serotonina, które wpływają na poprawę jego samopoczucia. A jakie aktywności mogą sprawiać seniorowi przyjemność? Żeby odpowiedzieć na to pytanie, trzeba go poznać, dowiedzieć się, jaki zawód wykonywał, jakie miał pasje, co po prostu lubił robić. Oczywiście możemy też metodą „prób i błędów” proponować zupełnie nowe dla seniora zajęcia. Znam wiele przypadków osób, które już po diagnozie choroby wywołującej zaburzenia neuropoznawcze, odkrywały nowe pasje jak np. malarstwo. Oddawanie się relaksującym czynnościom, takim jak wspomniane malowanie, prace w ogrodzie czy słuchanie muzyki, wpływa na zmniejszenie się poziomu kortyzolu, czyli hormonu stresu, którego nadmiar może przyczyniać się do pojawienia się zaburzeń nastroju, a nawet depresji.
Aktywizacja poznawcza oraz twórcza wpływają również na wzmocnienie funkcji poznawczych. Mówimy tutaj m.in. o pamięci, uwadze, funkcjach wykonawczych czy wzrokowo-przestrzennych. Tu ważna uwaga, aby naszym nadrzędnym celem nie był trening wspomnianych funkcji, tylko radość seniora z wykonywanej przez niego czynności. Do wzmocnienia procesów umysłowych będzie dochodziło „wtórnie”, jako efekt zaangażowania seniora.
Warto wspomnieć jak wielką rolę w aktywizacji odgrywa to, że senior dzięki wykonaniu danego zadania może zwiększyć wiarę we własne możliwości, poczuć się kompetentny, samodzielny i zdolny do różnorodnych działań np. twórczych. Nie bez znaczenia jest również zwiększenie kontaktów społecznych, które następuje w przypadku np. zajęć grupowych, i również pozytywnie wpływa na samopoczucie seniora. Nie zapominajmy bowiem, że choroba nie odbiera seniorowi potrzeby kontaktu z drugim człowiekiem.
U osoby żyjącej z niepełnosprawnością poznawczą mogą pojawić się trudne, problematyczne dla otoczenia zachowania. Z czego one wynikają?
Przyjęło się winą za nie obarczać chorobę, mówimy np. że agresja jest objawem choroby Alzheimera. Tymczasem powodem większości trudnych zachowań u seniora jest niezaspokojenie jego konkretnych potrzeb, a nie choroba sama w sobie. Przykładami takich trudnych zachowań mogą być wymieniona już agresja, chęć ucieczki, oskarżenia o kradzież, niechęć do mycia czy też nieodstępowanie opiekuna na krok.
Poznanie przyczyn tego typu zachowań wymaga od nas uważności na sygnały wysyłane przez seniora, świadczące o odczuwanym przez niego dyskomforcie. Nierzadko musimy wczuć się w rolę detektywa zbierającego wszelkie tropy i próbującego rozwiązać „zagadkę”.
Może być tak, posłużę się przykładami, że agresja seniora wynika z odczuwanego przez niego bólu, którego nie jest w stanie nam zakomunikować. Przyczyną bólu może być zapalenie układu moczowego lub chociażby chory ząb. Chęć pójścia „do domu” lub chodzenie za opiekunem mogą z kolei wynikać z braku poczucia bezpieczeństwa. A dlaczego senior nie czuje się bezpiecznie? Jak znaleźć rozwiązanie tego typu problemów? Powinniśmy podejść indywidualnie do seniora zachowującego się reaktywnie, poznać jego przeszłość, być może historię traumatycznych przeżyć. Zdarza się, że rozwiązanie problemu jest proste do wdrożenia. Może będzie nim list do pana mieszkającego w domu opieki napisany przez jego żonę? Dzięki temu, że personel nakieruje go do odczytania listu wyjaśniającego, gdzie się znajduje i kiedy odwiedzi go ukochana żona, przestanie on niespokojnie wędrować po korytarzach w jej poszukiwaniu? Zrozumienie przyczyn trudnych zachowań pomoże nam w reagowaniu na nie z empatią. Pamiętajmy, że senior zachowując się w ten sposób nie chce zrobić nam na złość, lecz próbuje na swój sposób poradzić sobie z odczuwanym dyskomfortem.
