Czy agresja jest nieodłącznym elementem choroby Alzheimera? Jak się zachować w przypadku agresji? O tym pisze gościnnie Przemek Pawelec, kierownik Dziennego Domu Pomocy Społecznej w Szczecinie, autor książki Oddanie w czasach nienawiści.
Już na wstępie należałoby wyjaśnić, że agresja wśród osób z chorobą Alzheimera nie jest wymieniana jako typowy objaw tej choroby. To oznacza, że jest mylnie przypisywana jako konsekwencja zmian neurodegeneracyjnych. Choroba Alzheimera nie równa się wcale agresja. Występuje na tyle rzadko, że daleko jej szukać na liście charakterystycznych postaci tej choroby, a w niektórych publikacjach dotyczących otępienia w ogóle się o niej nie wspomina.
Skąd zatem bierze się to myślenie i szufladkowanie?
Nie jest oczywiście tak, że zachowania agresywne nie występują w przebiegu choroby, jednak moje doświadczenie pokazuje, że w większości przypadków te zachowania będą wynikiem czynników wewnętrznych, a często nawet zewnętrznych, dokładnie mówiąc jakości oferowanej opieki. Spotkałem się w mojej karierze zaledwie z jednym przypadkiem agresji, wynikającej z samej choroby i spustoszeń, jakie wyrządziło obumieranie komórek mózgowych u pacjenta. Pozostałe przypadki, z którymi miałem do czynienia udowodniły, że my – jako opiekunowie – mamy często ogromny wpływ na wystąpienie zachowań agresywnych u naszych podopiecznych, czasami nieświadomie je eskalujemy, nie potrafiąc nad nimi zapanować. To w ostatecznej ocenie daje nam mylne poczucie, że pacjent jest agresywny.
Przebieg agresji porównywany jest do łuku lub góry: następuje początek sytuacji, która napędza negatywne emocje i pobudza do różnych nieakceptowalnych zachowań, dochodzi w końcu do szczytu, po czym opada. Choć brzmi to dziwnie, ale jest jedna pozytywna cecha tego procesu – wymaga wysiłku i najczęściej wyczerpuje organizm na tyle, że następuje jego wyciszenie. To bardzo ważne, żeby mieć świadomość tego schematu. Agresja ma swój początek, szczyt i koniec. Można zatem w kontekście osób z chorobą Alzheimera zaryzykować twierdzenie, że jest przewidywalna.
Co powinniśmy zrobić, kiedy uczestniczymy w sytuacji, gdy senior jest agresywny?
Jakkolwiek to zabrzmi, w pierwszej kolejności myślimy zawsze o własnym bezpieczeństwie, następnie innych osób (jeśli jesteśmy w domu opieki), i pamiętajmy o schemacie. Nie osiągniemy żadnego efektu, jeśli będziemy się chcieli włączyć w zdarzenie u szczytu agresji. Nasza rola powinna raczej polegać na obserwacji podopiecznego i otoczenia, w żadnym wypadku próbie nacisku, perswazji, tłumaczenia, proszenia – takim zachowaniem będziemy eskalować agresję.
NGO-sy są fundamentem społeczeństwa obywatelskiego – to one najczęściej jako pierwsze reagują na realne potrzeby ludzi. Tam, gdzie nie sięga administracja państwowa, gdzie rynek nie widzi opłacalności, organizacje pozarządowe wchodzą z empatią, zaangażowaniem i konkretnymi rozwiązaniami.
Przeczytaj także: Jak komunikować się z osobami z chorobą Alzheimera?
Nie raz byłem obserwatorem sytuacji, kiedy opiekun próbował rozmawiać z agresywnym podopiecznym, moralizować, oceniać jego nadpobudliwość, krytykować. Mamy, nie tylko jako opiekunowie, ale także jako ludzie, niemal naturalny odruch tłumaczenia innym ich zachowań, pokazywania, że coś jest niestosowne czy niegrzeczne, przedstawiania swojego punktu widzenia. Tymczasem zbyt często zapominamy, że nie mamy do czynienia z osobą zdrową a osobą, która widzi świat, odbiera go i reaguje na niego w zupełnie niestandardowy dla nas sposób. Doświadczony opiekun powinien mieć tego świadomość, ponieważ w bardzo wielu przypadkach zachowania agresywne rozpoczynają się właśnie z powodu niezrozumienia samej choroby.
Przemek Pawelec,
kierownik Dziennego Domu Pomocy Społecznej w Szczecinie,
autor książki Oddanie w czasach nienawiści.
